Kościół św. Wojciecha (Wzgórze św. Wojciecha 1)
Według tradycji, na wzniesieniu zwanym dziś Wzgórzem św. Wojciecha na przełomie 996 i 997 r.miał głosić Słowo Boże biskup Wojciech (przyszły święty męczennik), a pierwszą świątynię wzniesiono tu w 1222 r. Obecny kościół powstał w XV w. jako jednonawowa budowla gotycka, do której w XVI w. dobudowano nawy boczne. Na przełomie XVI i XVII w.kościół otrzymał szczyty renesansowe, a od południa dobudowano kaplicę św. Antoniego. W czasie II wojny światowej był jednym z dwóch (obok kościoła matki Boskiej Bolesnej na Łazarzu) kościołów dostępnych dla ludności polskiej. Zniszczony w czasie walk o Poznań w 1945 r., wkrótce został odbudowany. Jest świątynią trójnawową, nakrytą sklepieniem gwiaździstym. Wnętrze zdobi secesyjna polichromia Antoniego Procajłowicza z l. 1911-12. Ołtarz główny - stylizowany na gotycki - pochodzi z 1953 r. W jego kwaterze środkowej umieszczono gotycką płaskorzeźbę Wniebowzięcia Maryi Panny z XVI w., przypisywaną jednemu z uczniów Wita Stwosza. W nawach bocznych znajdują się trzy ołtarze późnorenesansowe; w ołtarzu stojącym w nawie południowej umieszczony został obraz szkoły włoskiej z XVI w. Opłakiwanie Chrystusa. Ambonę ze sztucznego kamienia, ozdobioną płaskorzeźbami przedstawiającymi wybitnych kaznodziejów polskich, wykonał w 1925 r. Marcin Rożek. W nawie południowej umieszczono cztery portrety trumienne z XVII w. oraz marmurowy sarkofag Karola Marcinkowskiego, także dzieło M. Rożka. W przylegającej od południa kaplicy św. Antoniego (w przejściu okazała krata z XVII w.) liczne epitafia bohaterów narodowych i zasłużonych Wielkopolan. Atrakcją kościoła jest czynny w okresie Bożego Narodzenia ruchomy żłóbek betlejemski ze 102 figurami, m.in.: władców Polski, bohaterów narodowych, uczonych, pisarzy i muzyków.
W podziemiach świątyni w 1923 r. - z inicjatywy ówczesnego proboszcza Bolesława Kościelskiego - utworzono Kryptę Zasłużonych, zwaną popularnie "Skałką Poznańską". Najpierw - 10 VI 1923 r. - przeniesiono do kościoła prochy Karola Marcinkowskiego i złożono je w sarkofagu w nawie południowej. Dnia 14 X tegoż roku w podziemiach złożono trumny ze szczątkami: Józefa Wybickiego (1747-1822), gen. Antoniego ,,Amilkara Kosińskiego (1769-1823) - współtwórcy Legionów Polskich we Włoszech i Andrzeja Niegolewskiego (1787-1857) - uczestnika słynnej szarży szwoleżerów poskich w wąwozie Somosierra w 1808 r. W okresie powojennym pochowano tu kolejno: Feliksa Nowowiejskiego (1877-1946), księdza Wacława Gieburowskiego (1877-1943), Heliodora Święcickiego (1854-1923), Tadeusza Szeligowskiego (1896-1963), Stefana Poradowskiego (1902-67). W bocznych komorach kypty pochowano księży: Wojciecha Turskiego (zm. 1592), krzysztofa Boguszewskiego (zm. 1635) i Franciszka Bażyńskiego (1801-76) - zasłużonych proboszczów parafii św. Wojciecha oraz Aleksandra Żychlińskiego (1889-1945), profesora i rektora Seminariów Duchownych w Gnieźnie i poznaniu. W 1992 r. w kaplicy św. Antoniego złożono urnę z sercem gen. Jana Henryka Dąbrowskiego (1755-1818). W związku z 200.rocznicą powstania Mazurka Dąbrowskiego, postanowiono zbudować nową, większą kryptę. Powstała ona w l. 1996-97, wg projektu Jerzego Gurawskiego. Połączono ją ze starą kryptą przejściem wykutym w fundamentach kaplicy św. Antoniego. Uroczyste jej otwarcie nastąpiło 15 VI 1997 r. W związku z utworzeniem nowej krypty, do Poznania sprowadzono z wyspy Helgoland na Morzu Północnym urnę z ziemią z miejsca pochówku gen. Ignacego Prądzyńskiego (1792-1850) - inżyniera i działacza niepodległościowego oraz trumnę Pawła Edmunda Strzeleckiego (1797-1873). Na ścianach zewnętrznych kościoła oraz na otaczającym go murze znajdują się liczne tablice pamiątkowe wybitnych Wielkopolan, m.in.: Klaudyny Potockiej, Emilii Sczanieckiej, Anieli Tułodzieckiej, płk. Heryka Kowalówki (komendanta Okręgu Poznańskiego Armii Krajowej). Pod świątynią stoi drewniana, kryta gontem dzwonnica z XVII w., z trzema dzwonami.
Tekst za: "Poznań od A do Z" pod redakcją Włodzimierza Łęckiego i Piotra Maluśkiewicza, Wydawnictwo Kurpisz S. A., Poznań 1998