Była pierwszą w Poznaniu uczelnią o charakterze szkoły wyższej, a jednocześnie pierwszą w Polsce nowoczesną uczelnią humanistyczną. Ufundował ją w 1518 r. biskup poznański Jan Lubrański, który również - wraz z królem Zygmuntem Starym - zapewnił fundusze na jej działalność. Największy rozkwit przeżywała akademia w 2. ćwierci XVI w.; wykładał w niej wówczas między innymi wybitny humanista niemiecki Krzysztof Hegendorfer. Absolwentami akademii, nazwanej później imieniem założyciela, byli między innymi: poeta Klemens Janicki, pisarze Krzysztof i Łukasz Opalińscy, lekarz Józef Struś oraz matematyk, astronom i filozof Jan Śniadecki. Akademia przestała istnieć w 1780 r., kiedy po jej połączeniu z Akademią Wielkopolską (dawnym kolegium jezuickim) utworzono Szkołę Wydziałową Poznańską. W dawnej siedzibie Akademii umieszczono wówczas bibliotekę kapitulną i seminarium duchowne, a od 1926 r. mieściło się w niej Archiwum Archidiecezjalne - najstarsza tego typu instytucja w Polsce, powołana do życia przez kardynała Edmunda Dalbora w 1925 r.
Czteroskrzydłowy budynek dawnej akademii - z niewielkim dziedzińcem - powstał w latach 1518-30. Wielokrotnie restaurowany, obecny kształt uzyskał podczas gruntownej przebudowy, przeprowadzonej w l. 1924-25, wg projektu Kazimierza Rucińskiego. W latach 1974-79 usunięto tynki, odsłaniając mury fasady, a po ostatnim remoncie, w 2007 r. znalazło tutaj swą siedzibę Muzeum Archidiecezjalne.
Przy Akademii znajduje się pomnik Jana Kochanowskiego, który (chociaż był osobą świecką) posiadał godność proboszcza tytularnego poznańskiej kapituły katedralnej. Pomnik w kształcie obelisku ozdobionego gałązką palmową, laurem oraz medalionem portretowym odsłonięto z okazji trzechsetnej rocznicy śmierci poety. Na obecne miejsce pomnik trafił w 2002 roku; poprzednio (zrekonstruowany w 1984 r. po zniszczeniach wojennych) stał na skwerze przed dawnym probostwem katedralnym.
Więcej o Ostrowie Tumskim w przewodniku multimedialnym