| |
FAZA III: drugie państwo polskie i okres rozbicia dzielnicowego
Scharakteryzowany powyżej zespół grodowy uległ gruntownemu zniszczeniu około połowy XI w., najprawdopodobniej w wyniku wspomnianego najazdu księcia Brzetysława I. Wyraźne ślady odbudowy umocnień, z zachowaniem ich dotychczasowej konfiguracji przypadają dopiero na koniec XI - początek XII w. Poszerzono wówczas wały, a w przypadku północnego członu założenia ustabilizowano je dodatkowo nową kamienną ławą. W rejonie katedry oraz na terenie Zagórza odkryto warstwy osadnicze pochodzące z XII i początku XIII w. i zawierające m.in. relikty drewnianej, naziemnej zabudowy. Sedymenty te dostarczyły także licznych ruchomych materiałów, które wskazują, iż Ostrów Tumski zamieszkiwali w tym czasie członkowie zarówno świeckiej, jak i duchownej elity społecznej. Tumski zespół grodowy pełnił bowiem rolę stolicy biskupstwa poznańskiego (katedra, zniszczona w 1038 r., została odbudowana przypuszczalnie pod koniec XI lub na początku XII w.; w porównaniu do poprzedniej świątyni zmieniono partię chóru i masyw zachodni; wewnątrz katedry odkryto m.in. groby biskupów); od ok. połowy XII stulecia gród stanowił też stolicę piastowskiego księstwa dzielnicowego. Katedra i kościół książęcy pod wezwaniem NMP nie były jedynymi świątyniami na Ostrowie Tumskim w tym okresie. W XII w., zapewne krótko przed rokiem 1146, wzniesiono w obrębie obwarowanego osiedla na Zagórzu kościół pod wezwaniem św. Mikołaja, który został całkowicie rozebrany z początkiem ubiegłego stulecia. W pobliżu świątyni natrafiono na fragment parafialnego cmentarza z grobami szkieletowymi, spośród których najstarsze zawierały brązową obrączkę, brązowy pierścień romański oraz trzy brązowe (w tym dwa posrebrzane) kabłączki skroniowe z XII w.
Koniec funkcjonowania grodu na Ostrowie Tumskim w Poznaniu nastąpił w II poł. XIII w. (ostatnia restauracja wałów dokonana została około 1250 r.; jej ślady stwierdzono tylko w tzw. książęcej części północnego członu założenia). Przyczyną była niewątpliwie przeniesienie świeckiego osadnictwa na lewy brzeg Warty w związku z lokacją miasta Poznania na prawie niemieckim w 1253 r. Z końcem XIII w. Ostrów Tumski utracił charakter ośrodka władzy świeckiej, stając się jedynie siedzibą poznańskiego biskupa i związanego z kurią kleru.
Tekst za: Michał Kara: "Początki i rozwój wczesnośredniowiecznego ośrodka grodowego na Ostrowie Tumskim w Poznaniu" w "CIVITATES PRINCIPALES wybrane ośrodki władzy w Polsce wczesnośredniowiecznej , katalog wystawy", Gniezno 1998