Surma Czesław
(1907 - 1943) ps. "Blondas", "Korzeniewski", "Sulicki", "Maryś", ofic. rez. WP i AK oraz dywersji pozafrontowej.
Ur. 6 VI w Połajewie pod Obornikami Wlkp., s. Jana, kupca, i Bronisławy z d. Kłos. Szkołę powszechną ukończył w Połajewie. Od 1919 mieszkał wraz z rodziną w Poznaniu. Podjął naukę w Gimn. im. Ignacego Paderewskiego, które ukończył w 1927. Potem odbył przeszkolenie wojskowe w Szkole Pchor. Rezerwy Piechoty w Zambrowie oraz praktykę wojskową w 1 DP Legionów. W czasie nauki w gimn. związał się z ruchem harcerskim 16 i 17 PDH. Był współorganizatorem obozów i kursów szkoleniowych ZHP, uzyskując stopień phm. W czasie zbiórek drużyny "Wilków Morskich" w Poznaniu poznał bliżej twórcę skautingu w Wielkopolsce kpt. Wincentego Wierzejewskiego, co związało go z Okręgowym Urzędem WF i PW. a następnie z Samodzielnym Referatem Informacyjnym DOK nr VII. Od 1931 w Kole Młodych SN na Wildzie. W 1934 został skierowany na specjalny kurs WF i PW w Mołodecznie. W l. 1929 - 36 pracował w kancelarii adwokackiej jako referent. W 1936 został najbliższym współpracownikiem kpt. W. Wierzejewskiego, zatrudniony jako księgowy w prowadzonym przez niego przedsiębiorstwie Katowickich Firm Budowy Dróg "Smołobit" w Poznaniu przy ul. Mostowej. W l. 1936 - 38 odbył kilka kursów służb specjalnych Oddziału II Sztabu Głównego WP, a następnie został powołany przez kpt. W. Wierzejewskiego do kierownictwa dywersji pozafrontowej. W początkach 1939 zorganizował zawiązek TOK we Wrześni.
Wybuch wojny zastał go w Poznaniu. Na skutek pomyłki w ewidencji wojskowej otrzymał przydział do Batalionu ON "Poznań 1". Według informacji rodziny, miał się zgłosić w pełnym umundurowaniu w punkcie zbornym przy ul. Rybaki i dopiero na interwencję u dowódcy DOK nr VII udał się na swój punkt dowodzenia we Wrześni. Według innych źródeł, brał udział w początkowej fazie kampanii wrześniowej w składzie Batalionu ON "Poznań 1" lub "Poznań 2", a do Wrześni przybył tuż przed wkroczeniem Wehrmachtu. Wobec braku rozkazów nie zdołał uruchomić podległych mu grup bojowych TOK i w październiku 1939 wrócił do Poznania na dawne stanowisko pracy, wykorzystując przy tym biegłą znajomość języka niemieckiego. Nawiązał łączność z członkami TOK, a od grudnia 1939 kontaktował się z nim z ramienia dowództwa SZP ppor. Franciszek Pawela ("Jarociński"). Do kwietnia 1940 S. zorganizował zawiązek kierownictwa Związku Odwetu w Poznaniu, a od czerwca 1940 został szefem WKZO. W tym czasie blisko współpracował z ppor. c.w. Franciszkiem Firlikiem, którego fikcyjnie zatrudnił w firmie "Teerbit". Aresztowanie F. Firlika przez Gestapo doprowadziło do dekonspiracji S. Wobec bezpośredniego zagrożenia opuścił Poznań 21 VI 1941. Do marca 1942 dowodził Związkiem Odwetu w Radomiu, utrzymując bliskie kontakty z jego centralą przy KG AK. Poszukiwany listami gończymi od 1942. Został aresztowany przez Gestapo, według informacji rodziny, w Warszawie, a według innych źródeł, we Lwowie. Zginął w nieznanych okolicznościach w 1943.
Żona Monika z d. Krzyśko, c. Henryka.
OKBZPNPIPN Łódź, Gestapo Łódź nr 151 t. 177, 185, 190, 193, 221; FAK-V/350, Akta osobowe.
Marian Woźniak
"Encyklopedia konspiracji wielkopolskiej 1939 - 1945", Instytut Zachodni, Poznań 1998