• Jesteś tutaj:
• poznan.pl
• Poznaj Poznań

Niewielki kościół, perełka architektury gotyckiej, powstał najprawdopodobniej na miejscu dawnej kaplicy książęcej przylegającej do palatium - siedziby Mieszka I. Do XIX w. w źródłach określany był jako "in Summo" - czyli "na grodzie".
Został wzniesiony w XV w. staraniem kapituły i biskupa Andrzeja z Bnina. Do 1444 r. wybudowano halowy korpus kościoła - zapewne ze względu na kłopoty budowlane związane z posadowieniem na wcześniejszych reliktach nieco krótszy, niż zamierzano. Budowę korpusu prowadził Hanusz Prus, prawdopodobnie ze znakomitego zachodniopomorskiego warsztatu Henryka Brunsberga. Wskazują na to m.in. jednorodne halowe wnętrze i dekoracja ceramiczna elewacji z użyciem glazurowanych ceglanych kształtek, pierwotnie być może znacznie bogatsza. W 1445 r. budynek został zamknięty od zachodu ścianą z bogatym, widocznym z daleka szczytem, jednym z najładniejszych w Wielkopolsce, wymurowanym przez Jana Lorka z Kościana. W latach 1444-47 kościół otrzymał gwiaździste sklepienie (wykonane przez poznańskiego muratora Mikołaja z synem), częściowo do dziś zachowane. Świątynię konsekrowano w 1448 r.
Wnętrze kościoła jest niedostępne dla turystów: od kilku lat trwa gruntowny remont związany z jego złym stanem technicznym. Świątyni już w XIX w. groziła rozbiórka, której uniknęła właściwie dzięki splotowi przypadków. Szykowali się do niej Prusacy w 1805 r., ale w 1806 r. musieli wycofać się z Poznania przed wojskami napoleońskimi. W 1817 r. władze pruskie ponownie ogłosiły zamiar rozbiórki i przystąpiły do licytacji kościoła, ale zakończyła się ona fiaskiem. Kapituła wynajmowała w tym czasie świątynię na magazyn. Rok później odwiedził ją następca tronu pruskiego, przyszły Fryderyk Wilhelm IV, który docenił urodę kościoła i zakazał jego rozbiórki. Książę Antoni Radziwiłł zaproponował, by świątynię zamienić w mauzoleum pierwszych władców, i pomysł ten początkowo podchwycono, ale ostatecznie go nie zrealizowano. W 1841 r. inspektor budowlany Karl Heinrich Schinkel uznał, że kościół grozi zawaleniem, w związku z czym wezwano kapitułę do jego natychmiastowej rozbiórki. Kapituła jednak od pewnego czasu planowała gruntowny remont tej starej i ważnej dla Poznania świątyni, a przeszkodą był jedynie brak pieniędzy. Renowację udało się przeprowadzić w latach 1859-62 za pontyfikatu arcybiskupa Leona Przyłuskiego.
Do kościoła prowadzą dziś osadzone w gotyckim portalu neogotyckie drzwi z ok. 1890 r. Po stronie północnej znajduje się drugi portal, zamurowany prawdopodobnie w XIX w. Obecny wystrój świątyni (polichromie i ołtarz główny) został zaprojektowany przez znanego malarza Wacława Taranczewskiego w 1954 r. We wnękach pod oknami znalazły się sceny z życia Marii, nad zamurowanym portalem - obraz Matki Boskiej adorowanej przez Andrzeja z Bnina i Walentego Dymka (arcybiskup w l. 1945-56). Witraże, także projektu Taranczewskiego, zostały wykonane w poznańskim zakładzie Zygmunta Kośmickiego.
W jednym z narożników świątyni można zobaczyć wyszczerbiony kamień, którego zgodnie z legendą wojsko polskie przed wyruszeniem na bitwę dotykało mieczami na znak, że pragnie walczyć pod opieką Matki Boskiej. Kamień ten nazywany bywa diabelskim - ponoć diabeł, chcąc wyrwać fundamenty kościoła z ziemi, z całej siły szarpnął kamień, pozostawiając na nim głębokie bruzdy.
Wokół kościoła prowadzone są wykopaliska archeologiczne.