13 Szczep Harcerski "Poznańska Czarna Trzynastka" im. hetmana Jana Zamoyskiego, przechodził tak jak cały polski ruch skautingowy różne koleje losu. Wprawdzie najdłużej "trzynastka" była związana z Łazarzem, ale tak naprawdę peregrynowała po całym Poznaniu. Jej początki sięgają wszakże Gimnazjum im. Bergera. Ze Starego Miasta, w rezultacie wojennych zniszczeń wraz z tą szkołą harcerze wylądowali na ulicy Głogowskiej. Po rozwiązaniu przez komunistyczną władzę "źle urodzonego" gimnazjum, siedzibą szczepu zostaje Szkoła Podstawowa nr 9. Po odwilży październikowej powrót na Głogowską, aby na długie lata los swój związać z VIII Liceum Ogólnokształcącym. W ostatnich kilkunastu latach siedzibą Czarnej Trzynastki były harcówki na północy Poznania: na Różanym Potoku i... Morasku!

Wróćmy do korzeni. Jest początek roku 1919, od ponad miesiąca trwa Powstanie Wielkopolskie z aktywnym udziałem harcerzy z powstałej w 1916 r. tajnej drużyny im. Romualda Traugutta skupiającej harcerzy z czterech poznańskich szkół męskich (gimnazjów imienia: Gotthilfa Bergera, Karola Marcinkowskiego, Marii Magdaleny, Jana Kantego). Dorobek skautingu podczas powstania wielkopolskiego, w tym harcerzy z drużyny Traugutta jest ogromny i nie sposób przytoczyć całego choćby w zarysie. Może warto więc wspomnieć zdobycie przez skautów (w tym przyszłych harcerzy z Czarnej Trzynastki) fortu "Grollmann".

Drużyna Harcerzy "Czarna Trzynastka" im. hetmana Jana Zamoyskiego w Poznaniu powstała 2 lutego 1919 r. Była jedną z drużyn gimnazjalnych, kontynuujących działalność tajnej Drużyny Skautowej im. Romualda Traugutta. W skład tej drużyny weszli uczniowie pruskiej Szkoły Realnej im. Gotthilfa Bergera. W momencie powstania składała się z 7 zastępów, a pierwszym drużynowym został 17-letni gimnazjalista, Antoni Kopczyński. Z 1919 r. pochodzi historyczny sztandar drużyny, prezentowany jeszcze we wrześniu 1981 r. podczas Jubileuszowego Zlotu Harcerstwa w Krakowie. Towarzyszył on drużynie, do roku 1989, kiedy to został przekazany Muzeum Historii Miasta Poznania. W posiadaniu szczepu jest kopia historycznego sztandaru ufundowana przez "Krąg Przyjaciół Czarnej 13" w 1987 r. Początkowo "Czarna Trzynastka", nie miała ani numeru "13", ani koloru czarnego. Czarny kolor chust wprowadził w 1922 r., późniejszy komendant Chorągwi Wielkopolskiej Mieczysław Wasilewski, używający pseudonimu "Czarny Wilk".

Do 1939 roku "Trzynastka" zaliczana była do przodujących drużyn wielkopolskich chorągwi. Przez kilka lat (1927-1929) w drużynie istniała sekcja sportowa, która była pionierem w zakresie popularyzacji: koszykówki, siatkówki, piłki ręcznej, w których to Czarna Trzynastka wiodła niepodzielny prym w Poznaniu, zdobywając kilkakrotnie mistrzostwo miasta. Największy sukces osiągnięto w koszykówce, zdobywając pierwsze w historii polskiej koszykówki mistrzostwo kraju w 1928 roku, a wicemistrzostwo w roku następnym. Fenomenalny rozwój sportu w Czarnej 13 zaowocował sukcesami także siatkówce i piłce ręcznej i... nie tylko. W latach 1928-1929 zdobyli Mistrzostwo Polski w wioślarstwie oraz brązowy medal podczas  Mistrzostw Europy w 1929r. W 1936 r. wywodząca się z "13" drużyna koszykówki, podczas Olimpiady Berlińskiej gdzie zajęła IV miejsce.

Rok 1929 oprócz sukcesów sportowych zaznaczył się także obchodami X drużyny oraz udziałem w Jamboree w Arrew Park w Anglii. Lata trzydzieste to pasmo harcerskich sukcesów drużyny. Reprezentacja drużyny brała udział w Jubileuszowym Zlocie w Spale (1935). Potwierdzeniem liczącej się pozycji drużyny był jej udział w wyprawie reprezentacyjnej Związku Harcerstwa Polskiego w Curtea de Argeş w Rumunii.

W 1939 r. harcerze z Trzynastki włączyli się w działalność Harcerskiego Pogotowia Wojennego. We wrześniu zajęli się zabezpieczaniem mienia drużyny. Sztandar najcenniejszy skarb - wędrował jako "jasiek" po Generalnym Gubernatorstwie wraz z drużynowym Zbigniewem Iwankowskim, by wreszcie w 1945 r. powrócić do Poznania.

Trzynastacy dali daninę krwi, walcząc na wszystkich frontach drugiej wojny. Współtwórcą wojennego harcerstwa był szczepowy, a do kwietnia 1940 r. kom. Chorągwi Wielkopolskiej, Józef Wiza. Autor kryptonimu "Szare Szeregi" określającego konspiracyjne harcerstwo. W marcu 1943 - po "Akcji pod Arsenałem" Wiza udzielał pomocy medycznej, skatowanemu przez Gestapo "Rudemu", Janowi Bytnarowi. Inny trzynastak Wacław Micuta, dowódca plutonu pancernego batalionu "Zośka" w czasie Powstania Warszawskiego kierował zdobyciem obozu koncentracyjnego Gęsiówka. Przerwana przez wojnę działalność Czarnej Trzynastki została wznowiona wiosną 1945 roku. Dalsze losy "Trzynastki", ściśle związane z trudną polską historią i zmianami zachodzącymi w ZHP opisuje Michał Najgrakowski w książce "100 lat Poznańskiej Czarnej Trzynastki", która wkrótce się ukaże.

Gala stulecia Poznańskiej Czarnej Trzynastki odbędzie się 2 lutego. Po mszy św. w farze (g. 13.30) odbędzie się uroczysty apel na dziedzińcu Urzędu Miasta (g. 14.30), a od g. 15.30 uroczystości przeniosą się do Wydziału Inżynierii Zarządzania Politechniki Poznańskiej przy ul. Strzeleckiej 11 (dawne Gimnazjum Bergera). Jednak uroczystości jubileuszowe odbywać się będą przez cały rok. Komitet Organizacyjny przygotował min. uroczystą galę w historycznej siedzibie drużyny przy ulicy Strzeleckiej, karnawałowy Bal Mastodontów, 38. Trzynastackie Spotkania z Melpomeną, czy rejs Zawiszą Czarnym po Bałtyku i ekstremalny rajd samochodowy.

Janusz Heller
Robert Pietrzak