Kolekcjonowanie kartek i znaczków pocztowych ma w Poznaniu długą tradycję. Jak wyglądały początki poznańskiej filatelistyki?

Poznańscy, polscy filateliści, spotykali się już na początku ubiegłego wieku. Nazywali siebie wówczas zbieraczami marek i ilustrowanych kart pocztowych. Należeli do polskich stowarzyszeń, które działały w Krakowie.

W 1920 roku, z inicjatywy Kazimierza Teofila Bajońskiego, członka Zarządu Banku Przemysłowców w Poznaniu, założono w naszym mieście Związek Filatelistów. Liczył wówczas 35 członków. Jego działalność praktycznie ograniczała się do spotkań w kawiarniach. W 1924 roku Związek został rozwiązany, ale kawiarniane spotkania trwały nadal.

30 października 1933 roku zawiązano Wielkopolski Klub Filatelistów. Wkrótce będziemy obchodzić 80. rocznicę tego wydarzenia. W 1939 roku klub liczył 154 członków, którzy uczestniczyli w krajowych i zagranicznych wystawach. Jego działalność została przerwana z chwilą wybuchu wojny. Wznowiono ją 14 sierpnia 1945 roku. 4 listopada 1950 roku Klub został zlikwidowany, ponieważ w tym czasie powołana została jedna organizacja filatelistyczna - Polski Związek Filatelistów.

Pana najnowsza książka, opublikowana przez Wydawnictwo Miejskie Posnania, nosi tytuł "Poznań na znakach pocztowych". Jaka jest różnica między znakiem a znaczkiem pocztowym?

Filateliści postrzegani są często jako zbieracze tylko znaczków pocztowych. Ten pogląd jednak nie jest w pełni ścisły. Nazwa znaczek pocztowy odnosi się do jednego z elementów znacznie większego zbioru, obejmującego znaki pocztowe. W jego skład, oprócz znaczków, wchodzą też całostki, czyli kartki pocztowe z nadrukowanym znaczkiem, oraz kartki beznominałowe, czyli takie, na które trzeba nakleić znaczek. Znakami pocztowymi są też koperty z  nadrukowanym na nich znaczkiem. To również stemple, datowniki okolicznościowe, a także formularze pocztowe i różnego rodzaju nalepki, na przykład takie, które naklejane są na listy polecone.

Dla filatelistów szczególnie cenne są znaki znajdujące się na przesyłkach, które rzeczywiście przeszły drogę pocztową.

Czy Poznań często gości na znakach pocztowych?

Tak, dosyć często. W książce opisuję około 30 znaczków pocztowych, ponad 40 całostek, ponad 60 kart beznominałowych i około 150 datowników, na których widnieją poznańskie budowle. Te liczby świadczą o popularności naszego miasta na znakach pocztowych. Oprócz nich istnieje również pokaźna liczba walorów filatelistycznych, upamiętniających wydarzenia targowe, kulturalne i sportowe, które odbyły się w Poznaniu.

Kiedy ukazał się pierwszy walor filatelistyczny z wizerunkiem z Poznania? Co przedstawiał?

W drugiej połowie XIX wieku powstawały w Europie, oprócz instytucji państwowych, także poczty prywatne. Jedna z nich, Hansa, mająca swoją główną siedzibę w Królewcu, wydała w 1899 roku kartkę pocztową, przedstawiającą główny dworzec kolejowy w naszym mieście. To pierwszy "poznański" znak pocztowy.

Pierwszy polski znaczek z motywem poznańskim ukazał się w 1925 roku. Widnieje na nim ratusz.

Jaka poznańska budowla najczęściej jest przedstawiana na znakach pocztowych?

Jeśli weźmiemy pod uwagę budowle, to właśnie ratusz widnieje najczęściej na znakach pocztowych. Częstym motywem są targi, zwłaszcza na datownikach, które były emitowane z okazji odbywających się w naszym mieście imprez wystawienniczych. Często jednak symbol targowy tylko towarzyszy wizerunkowi jednej z wielu charakterystycznych elementów architektury naszego miasta.

Znaki pocztowe, m.in. okolicznościowe datowniki, upamiętniają często wydarzenia ważne dla naszego miasta. Czy oprócz targów jakieś inne wydarzenia pojawiają się na nich szczególnie często?

Liczne są znaczki, kartki i datowniki wydane z okazji międzynarodowych konkursów im. Henryka Wieniawskiego. Dość często emitowane są też znaki pocztowe poświęcone powstaniu wielkopolskiemu. Przez wiele lat po drugiej wojnie raczej milczano o tym wydarzeniu, ale w 1968 roku, przy okazji 50. rocznicy, to się zmieniło.

Szczególnie bogatą dokumentację pocztową mają imprezy filatelistyczne, które odbywały się w naszym mieście. Po drugiej wojnie światowej Poznań gościł dwie światowe wystawy: w 1973 i 1993 roku. Zajęły wówczas kilka hal na Międzynarodowych Targach Poznańskich. Można sobie wyobrazić ogrom tych przedsięwzięć.

W 1968 roku odbyła się, również znacząca, Międzynarodowa Wystawa Tematica-Poznań. W 1992 roku nasze miasto było gospodarzem Międzynarodowej Wystawy Filatelistycznej Święty Gabriel Poznań '92, którą organizowałem. Udało nam się wówczas zgromadzić kilkadziesiąt cennych zbiorów o tematyce religijnej z wielu krajów, m.in. ze Stanów Zjednoczonych i Australii.

To, że powierzano naszemu miastu organizację tak ważnych imprez, może świadczyć o znaczeniu poznańskiego środowiska filatelistycznego. O tym, że byli i są w naszym mieście ludzie, którzy są w stanie podołać takim wyzwaniom.

Poznań jest też widoczny na zagranicznych znakach pocztowych. Czy może Pan podać przykłady?

W czasie drugiej wojny światowej Poczta Trzeciej Rzeszy wydała znaczek przedstawiający poznańską Operę. Ukazały się także dwie serie kartek pocztowych z ilustracjami, na których widnieją poznańskie budowle. Nie można jednak zapominać, że w ten sposób nazistowska propaganda wykorzystywała znaki pocztowe do wysyłania w świat sloganów, które mówiły o rzekomym "powrocie" Niemiec do Poznania.

Po wojnie poznański ratusz pojawił się na znaczkach Argentyny i Rumunii, a panorama miasta z Ostrowem Tumskim - na pamiątkowej winiecie Poczty Watykańskiej. Poza tym kościół Św. Jana Jerozolimskiego upamiętniony został na datownikach Stanów Zjednoczonych oraz Administracji Pocztowej ONZ. Walory te nawiązują do wspomnianych przez mnie wielkich wystaw filatelistycznych.

Czy "poznańskie" znaki pocztowe są cenione przez filatelistów?

Niektóre walory są trudne do zdobycia i przez to - bardziej cenione przez filatelistów. Jednym z nich jest wspomniana kartka Hansy - dzisiaj duża rzadkość na rynku filatelistycznym. Poszukiwane są kartki z okresu międzywojennego, zwłaszcza całostka przedstawiająca plac Wolności z Biblioteką Raczyńskich.

Wśród kolekcjonerów, specjalizujących się w filatelistycznych posnanianach, cenione są zbiory prezentujące historię poczty w Poznaniu, organizację poczty polowej podczas powstania wielkopolskiego i po odzyskaniu niepodległości, czy też kolekcja znaków pocztowych dotyczących osobistości związanych z naszym miastem.

Który z "poznańskich" znaków pocztowych uważa Pan za najciekawszy? Który się Panu podoba najbardziej?

Ze względu na piękno, szczegóły i czystość rysunku najbardziej podoba mi się znaczek z 1925 roku z wizerunkiem ratusza. Nie znamy, niestety, jego twórcy, ale znamy projekt znaczka. Jego reprodukcję możemy zobaczyć w mojej książce dzięki uprzejmości Dyrekcji Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu.

Emocjonalnie zaś najściślej jestem związany z kartką pocztową, wydaną moim staraniem w 1992 roku z okazji odbywającego się w naszym mieście IX Kongresu Światowej Federacji Stowarzyszeń Filatelistycznych Świętego Gabriela. Jej twórcą jest znany projektant znaków pocztowych artysta plastyk Zbigniew Stasik.

Z tą kartką wiąże się pewna historia. Przygotowując jej wydanie, wybrałem również elementy ilustracyjne. Na znaczek zaproponowałem inny motyw niż ten, który grafik - wskutek pomyłki - umieścił na ostatecznej wersji kartki. Dlatego dzisiaj możemy na niej zobaczyć podpis relikwiarz pod ilustracją, która w rzeczywistości przedstawia kropielnicę.

Bardzo dziękuję za rozmowę.

Rozmawiał Cezary Omieljańczyk

• Bogdan Michalak, germanista, przez wiele lat nauczyciel języka niemieckiego w szkołach średnich. Od ponad pięćdziesięciu lat interesuje się filatelistyką. W latach 1981-1986 był wiceprezesem Ogólnopolskiego Klubu Zbieraczy Znaków Pocztowych o Tematyce Religijnej "Święty Gabriel", od 1986 r. jest jego prezesem i redaktorem kwartalnika Święty Gabriel. W latach 1988-1992 był wiceprezesem Światowej Federacji Stowarzyszeń Filatelistycznych Św. Gabriela. Jest autorem kilkuset publikacji z zakresu filatelistyki religijnej w czasopismach krajowych i zagranicznych. Za działalność filatelistyczną wyróżniony m.in. złotą odznaką honorową Światowej Federacji Stowarzyszeń Filatelistycznych Św. Gabriela (1992), odznaką "Zasłużony działacz kultury" (2000), godnością Honorowy Członek Polskiego Związku Filatelistów (2000) oraz medalem "Za Zasługi dla Rozwoju Publikacji Filatelistycznych" - trzykrotnie (1986, 1997, 2009). Członek kilku zagranicznych Bractw Świętego Gabriela. Autor książki Poznań na znakach pocztowych, która ukazała się nakładem Wydawnictwa Miejskiego Posnania.

Promocja książki Poznań na znakach pocztowych odbędzie się w Światowym Dniu Poczty, 9 października, w Salonie Posnania przy ul. Ratajczaka 44. Początek o g. 12. Wstęp wolny. Zapraszamy!

Zob. też: Poznań na znakach pocztowych