Chyba najbardziej widoczny jest w pierwszej chwili napis, umieszczony na fasadzie głównej bazyliki: "Domus Domini porta coeli". Ujęta w kartusz, wieńczący portal, inskrypcja to werset z biblijnej Księgi Rodzaju: "Dom Boży a brona niebieska" (Rdz 28,17). Jeszcze wyżej na fasadzie głównej w tarczy znajduje się monogram A.M.D.G, czyli skrót od ignacjańskiego zawołania "Ad maiorem Dei gloriam", "na większą chwałę Boga", stanowiący niejako wytłumaczenie bogatej, olśniewającej architektury barokowej fary, pierwotnie kościoła Jezuitów.

Po wejściu do kościoła wzrok wielu zwiedzających kieruje się na posadzkę. Znajduje się tam okazała płyta, chroniąca zejście to podziemi. Mimo "zabytkowego" oblicza, płyta pochodzi z 1984 r. Umieszczono na niej fragment Psalmu 112 (6-7): "In memoria aeterna erit iustus ab auditione mala non timebit" ("W wiecznéj pamiątce będzie sprawiedliwy. Nie będzie się bał posłuchu złego."). Gdy odwrócimy się nieco i skierujemy wzrok ku górze zobaczymy ponad kruchtą chór organowy, którego emporę zdobi tarcza z kolejną inskrypcją: "Adorate Dominum in atrio sancto eius" ("Kłaniajcie się Panu w sieni świętéj jego", Ps 29,2).

Łacińskie inskrypcje umieszczone są też w kartuszach na ścianach bocznych nawy głównej, stanowiąc epigrafy, niejako dedykacje, czy wezwania poszczególnych kaplic bocznych.

Przyjrzyjmy się teraz epigrafom, towarzyszącym kolejnym kaplicom w nawie wschodniej.

W nawie wschodniej (lewej, patrząc spod chóru w kierunku ołtarza), od strony wejścia do fary począwszy, najpierw natrafiamy na kaplicę św. Jana Jałmużnika (Jana Franciszka Regisa). Wprawdzie nie towarzyszy jej kartusz z epigrafem (bo do kaplicy wchodzi się wprost spod chóru), to jednak i tutaj znalazła się inskrypcja. Przy figurze Jałmużnika umieszczono napis "airi pauperum" (na pieniądze dla biednych). W kaplicy tej dawniej rozdawano ubogim chleb. Jeden z ubogich, rzeźbiarsko wyobrażony, klęczy u stóp patrona. Na sklepieniu umieszczono malowidło Chrystusa uzdrawiającego kalekę.

Idąc dalej natrafiamy na kaplicę św. Rozalii. Epigraf widoczny z nawy głównej tłumaczy rolę świętej: "A contagione servatrici" (ratującej przed zarazą). Wizerunek Rozalii znajdował się niegdyś na obrazie w centralnym polu. Dziś jest tam obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, sama zaś Rozalia pozostaje upamiętniona na malowidle, wypełniającym sklepienie oraz poprzez popiersie nad gankiem. W kaplicy znajdują się jeszcze dwie inskrypcje. Pierwszą zamieszczono na tablicy trzymanej przez postać anioła po prawej stronie: "Rosalia Sinibaldi quisquinae et rosarum domini filia amore Christi in hoc antro habitare decrevi" ("Ja, Rozalia, córka Sinibalda, pana róż, postanowiłam mieszkać tutaj z miłości do Chrystusa"). Nad ołtarzem znajduje się fragment z Pieśni nad Pieśniami: "Ista quae ascendit de deserto deliciis affluens cucntis" ("Któraż to jest, która wstępuje z puszczy, opływająca rozkoszami, podparłszy się miłego swego?", Pnp 8,5).

Przechodzimy do trzeciej kaplicy we wschodniej nawie, poświęconej Męczennikom Jezuickim - "Societatis Iesu Martyribus". W obrazie ołtarzowym widzimy trzech jezuitów, zamęczonych w Japonii. Z przeznaczeniem kaplicy koresponduje fragment z Ewangelii św. Mateusza - "Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam" ("Błogosławieni, którzy cierpią prześladowanie dla sprawiedliwości." Mt 5,10). Napis zamieszczono na sklepieniu, pokrytym malowidłem, przedstawiającym sceny z życia japońskich męczenników. Przy ołtarzu ustawiono figury aniołów. Jeden z nich trzyma tablicę z wersetem z "Coram gentibus et regibus". ("[aby nosił imię moje] przed narody i królmi", Dz 9,15). Unikatem umieszczonym w tej kaplicy jest cenna rzeźba Ubiczowanego Jezusa ("Ecce Homo"). Pochodzi ona z ok. 1430 r. i została przeniesiona tutaj z pierwotnej, nieistniejącej już fary. Z oddali, rzeźba zdaje się stanowić część malowidła ołtarzowego, przedstawiającego trzech jezuickich świętych.

Epigraf kolejnej kaplicy, pod wezwaniem św. Franciszka Ksawerego - "Indiarum Apostolo" - zwięźle tłumaczy rolę patrona (Apostołowi Indii). Ponad obrazem ołtarzowym, przedstawiającym scenę powołania świętego, znajduje się napis: "Sicut tu amasti me, sic amo et amabo te" (Jak ty mnie umiłowałeś, tak i ja miłuję i będę miłował ciebie). Po boku ołtarza widzimy figurę patrona kaplicy w misjonarskim ordynku, z napisem: "ad Indos se conferens, eos in christiana religione erudevit" (Posłany do mieszkańców Indii, wychowywał ich w religii chrześcijańskiej). Obok znajduje się postać Judy Machabeusza z napisem: "sol ne movearis" ("słońce, nie ruszaj się", Joz, 10,12). Jest jeszcze werset z Księgi Izajasza: "Ecce dedi te in lucem gentilum" ("oto dałem cię na światłość narodów", Iz 49,6).

"Sancto Fundatori Ignatio" ("świętemu założycielowi Ignacemu") to dedykacja, tym razem wielkiego ołtarza we wschodnim skrzydle transeptu (nawy poprzecznej). Na monumentalnym malowidle widzimy scenę spisywania reguły zakonnej przez Ignacego Loyolę. Na obrazie przedstawiono m.in. stół, na którym leży zwój z napisem: "Paulus Pp III ad perperuam rei memoriam" ("Papież Paweł III na wieczną rzeczy pamiątkę").

Przed nami jeszcze jedna kaplica w nawie wschodniej (z boku prezbiterium) - św. Krzyża. Nawiązuje do niej epigraf: "Deo in carne passo" ("Bogu w ciele cierpiącemu"). Znakiem faktu, że kaplica ta była i jest miejscem kultu Serca Jezusowego (rozpowszechnianego w XVII w.przez rektora Kolegium Jezuickiego w Poznaniu Kacpra Drużbickiego) jest m.in. ołtarz z wizerunkiem Serca Jezusowego i inskrypcja z pieśni psalmisty: "Transierunt in affectum cordis" ("puścili się za żądzami serca", Ps 73,7). Obok kaplicy znajduje się ganek ponad portalem, prowadzącym w kierunku krużganków i zakrystii. W inskrypcji na ganku napisano: "Patriae tutelaribus" ("opiekunom ojczyzny"). Przy ustawionym ponad portalem wielkim relikwiarzu znajduje się kolejny napis: "Haec est patientia et fides santorum" ("tutaj mamy cierpliwość i wiarę świętych"). Sklepienie kaplicy pokrywają malowidła z kolejnymi inskrypcjami. Przy postaci św. Jana od Krzyża pomieszczono zwrot "amplius Domine" ("więcej, Panie!"). Młodzieniec w szatach świeckich "mówi": "quaere me in corde crucifixi" ("znajdź mnie w sercu Ukrzyżowanego!"), zaś św. Franciszek z Asyżu wzdycha: "ah! satis est!" ("ach, wystarczy już!"). "In hoc vinces!" ("w tym znaku zwyciężysz") zdaje się wzywać Konstantyn Wielki.

W kolejnym odcinku objaśnimy inskrypcje z kolejnej części poznańskiej fary.

Adam Suwart

• Tłumaczenie cytatów z Pisma św. za Biblią w tłumaczeniu ks. Jakuba Wujka, rektora poznańskiego Kolegium Jezuickiego.

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2019