Rada Miasta Poznania

Radny przypomina, ze Poznań jest jednym z nielicznych miast w Europie, które zachowały pełen pierścień XIX-wiecznych fortów i umocnień obronnych. To unikatowe dziedzictwo militarne stanowi nie tylko wartość historyczną, ale również przestrzenny potencjał dla rozwoju funkcji kulturalnych, edukacyjnych i rekreacyjnych.

Andrzej Prendke zwraca uwagę na dokument pt. "Wytyczne Generalnego Konserwatora Zabytków dotyczące ochrony zabytkowych dzieł budownictwa obronnego - fortyfikacji wzniesionych od połowy XVIII w. do końca I wojny światowej". Zawarto w nim rekomendację, która brzmi: "Ze względu na wyodrębniające się cechy krajobrazu kulturowego preferowaną formą ochrony dzieł budownictwa obronnego i ich zespołów jest park kulturowy z jednostką organizacyjną zarządzającą parkiem."

W związku z tym radny postuluje, aby objąć zespół fortów i umocnień Twierdzy Poznań ochroną w formie parku (lub parków) kulturowych, co stanowiłoby spójną i nowoczesną metodę zarządzania tym dziedzictwem oraz umożliwiłoby uporządkowanie kwestii własnościowych, inwestycyjnych i konserwatorskich. Ułatwiłoby również prowadzenie zrównoważonej polityki ochrony i udostępniania obiektów mieszkańcom.

Andrzej Prendke powołuje się również na zapis ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami: "W celu realizacji zadań związanych z ochroną parku kulturowego rada gminy może utworzyć jednostkę organizacyjną do zarządzania parkiem." i proponuje powołanie takiej właśnie jednostki miejskiej. Mogła by ona koordynować działania w zakresie ochrony, rewitalizacji i promocji poznańskich fortów, współpracując z Biurem Miejskiego Konserwatora Zabytków, Zarządem Zieleni Miejskiej oraz jednostkami kultury.

"Poznańskie forty zasługują na ochronę i opiekę systemową - nie tylko z uwagi na ich znaczenie historyczne, ale także jako ważny element tożsamości miasta i jego zielonego systemu rekreacyjnego." - podsumowuje Andrzej Prendke.

Urząd Miasta odpowiadając radnemu przypomina, że Zespół Twierdzy Poznań objęty jest już wieloma formami ochrony konserwatorskiej. Zewnętrzny Pierścień Fortyfikacji Twierdzy Poznań wpisany został do rejestru zabytków Miasta Poznania jako pozostałość fortyfikacji pruskich z końca XIX wieku. Obejmuje pierścień 18 fortów zewnętrznych ze wszystkimi elementami twierdzy fortowej, schronami, architekturą pomocniczą oraz pasami zieleni fortecznej. Objęty jest ścisłą ochroną konserwatorską. Ochroną objęte są także wszystkie relikty i pozostałości umocnień poligonalnych miasta wraz z Fortem Winiary (obecnie Park Cytadela), Fortem Roon, Kaponierą Kolejową, fortyfikacjami na Ostrowie Tumskim ze Śluzą Katedralną, schrony i umocnienia powstałe w XIX i XX wieku, umocnienia polskie z 1939 roku, drogi forteczne, profile wałów i nasypów ziemnych, zieleń maskująca oraz słupki forteczne rozmieszczone w rejonach fortecznych, jak również relikty obiektów fortyfikacyjnych.

Zgodnie z przepisami przed podjęciem jakichkolwiek prac remontowych czy inwestycyjnych przy tych obiektach należy wystąpić z wnioskiem o pozwolenie konserwatorskie m.in. na prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich, badań architektonicznych, badań konserwatorskich, robót budowlanych oraz innych działań mogących prowadzić do naruszenia lub zmiany substancji zabytku lub jego wyglądu, a także wycinki drzew.

Fortyfikacje zewnętrznego pierścienia wchodzą w skład obszaru Natura 2000, co pozwala zachować określone typy siedlisk przyrodniczych oraz gatunków cennych i zagrożonych.

Fort Winiary (Park Cytadela) jest też elementem Pomnika Historii "Poznań - historyczny zespół miasta", który został uznany w 2008 roku przez Prezydenta RP. Jest to prestiżowa forma ochrony oraz wyróżnienie dla obiektów o szczególnej wartości historycznej czy zabytkowej.

Ochrona fortów wskazana jest również w planach przestrzennych. W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Poznania z 2023 roku fortyfikacje uwzględnione są jako obszary chronione o szczególnych walorach historycznych i przyrodniczych. Forty z otoczeniem są ważnymi elementami poznańskich klinów zieleni. Większość fortów jest też chroniona szczegółowymi zapisami miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (dotyczy to fortu Ia, II, IIa, III, IV, IVa, V, VI, Via, VIIa, VIII i IX), zapewniając zachowanie fortecznych elementów zabytkowych wraz z otaczającą przyrodą. Objęte są też ochronnymi ustaleniami w projekcie Planu ogólnego miasta Poznania.

Powyższe ustawowe formy ochrony dają możliwość zabezpieczenia obiektów przed niekontrolowaną zabudową czy usuwaniem zieleni. Natomiast kwestie dotyczące porządkowania samowoli reklamowej, sytuowania obiektów małej architektury, obiektów handlowych, ogródków gastronomicznych czy urządzeń technicznych nie są tak kluczowe, jak to jest chociażby na obszarze Starego Miasta, dla którego w 2018 roku utworzony został Park Kulturowy.

Struktura własnościowa fortów jest rozproszona, należą m.in. do Miasta, Samorządu Województwa Wielkopolskiego i podmiotów prywatnych. W opinii Urzędu Miasta powołanie Parku Kulturowego nie uporządkuje tych kwestii i nie ureguluje możliwości publicznego udostępniania prywatnych obiektów. Natomiast w celu poprawy stanu zachowania i właściwego zagospodarowania fortów konieczne jest przeanalizowanie sposobu zarządzania nimi, możliwości dofinansowania kompleksowych prac konserwatorskich czy renowacyjnych, a także działań popularyzatorskich oraz promocyjnych tych cennych obiektów dziedzictwa kulturowego Poznania.

MM/WMP

Powyższa treść została przygotowana przez biuletyn/Wydawnictwo Miejskie Posnania