Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
Ideę utworzenia towarzystwa naukowego popieranego przez wielkopolskie autorytety naukowe i społeczne podjęli ks. Franciszek Malinowski z Komornik i dr Kazimierz Szulc. Pierwsze zebranie Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego (od 1921 roku Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk) odbyło się 13 lutego 1857 roku. Wzięło w nim udział 42 członków założycieli. Jego pierwszym prezesem został August Cieszkowski, kolejnymi byli Tytus Działyński, Karol Libelt, Heliodor Święcicki i wielu innych znakomitych poznaniaków i Wielkopolan.
W statucie cel działania Towarzystwa określono jako "pielęgnowanie nauki i umiejętności w języku polskim", co - wobec aktywnej polityki germanizacyjnej i braku w mieście wyższej uczelni - miało wielkie znaczenie dla zachowania polskości. Stosunkowo szybko podjęto współpracę naukową z ośrodkami i towarzystwami naukowymi w Krakowie, Warszawie, Lwowie, Petersburgu, Pradze, Ołomuńcu, Kopenhadze, Belgradzie i Charkowie. Od początku w ramach Towarzystwa działała biblioteka gromadząca książki i czasopisma naukowe, wydawano "Roczniki PTPN", "Zapiski Archeologiczne" i "Poznańskie Nowiny Lekarskie". Powołano także Muzeum Starożytności Polskich i Słowiańskich w Wielkim Księstwie Poznańskim będące początkiem poznańskiego Muzeum Narodowego.
Wkrótce Towarzystwo stało się jednym z tych ważnych miejsc w mieście, w których pielęgnowano tradycję patriotyczną, łącząc ją z charakterystyczną dla całej Wielkopolski pracą organiczną. W siedzibie PTPN, pięknym budynku przy ul. Mielżyńskiego, od 8 listopada 1882 roku eksponowano zbiory tzw. Galerii Mielżyńskich, największych ówcześnie zbiorów sztuki obok kolekcji muzeów w Warszawie i Krakowie. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku zbiory galerii trafiły do Muzeum Wielkopolskiego.
Po II wojnie światowej, 16 maja 1945 roku wznowiono pracę Komisji Historycznej PTPN. W towarzystwie działali wówczas m.in. Zygmunt Wojciechowski, Kazimierz Tymieniecki, Stefan Barbacki, Gerard Labuda, Zdzisław Kaczmarek, Zbigniew Zakrzewski i Antoni Gąsiorowski.
Lata 70. i 80. XX wieku to okres słabszej aktywności Towarzystwa, dopiero po 1989 roku nastąpiło ożywienie jego działalności. Obecnie PTPN zrzesza ok. tysiąca naukowców z całej Polski, przede wszystkim z Poznania, działających w siedmiu wydziałach: Filologiczno-Filozoficznym, Historii i Nauk Społecznych, Matematyczno-Przyrodniczym, Lekarskim, Nauk Technicznych, Nauk Rolniczych i Leśnych oraz Nauk o Sztuce. Każdy z wydziałów składa się z dwóch do siedmiu komisji. Od 2005 roku prezesem PTPN jest poznański mediewista prof. Jacek Wiesiołowski. W historycznym budynku przy ul. Mielżyńskiego odbywa się rocznie ok. 60 posiedzeń naukowych, organizowane są seminaria, sesje, posiedzenia z udziałem uczonych polskich i zagranicznych. Prężnie działa wydawnictwo naukowe i biblioteka. W połowie 2007 roku rozpoczęły się zakrojone na szeroką skalę obchody 150-lecia istnienia Towarzystwa.
Rada Miasta Poznania nadała Poznańskiemu Towarzystwu Przyjaciół Nauk tytuł Zasłużony dla Miasta Poznania uchwałą z 16 maja 2006 roku.