Rada Miasta Poznania

Na przestrzeni wieków w Poznaniu zakładano cmentarze należące do różnych kościołów lub związków wyznaniowych, a inne były likwidowane z różnych przyczyn. O wielu nieistniejących nekropoliach mamy wiedzę na podstawie źródeł historycznych, wykopalisk archeologicznych lub wspomnień starszych mieszkańców. Od wielu lat miłośnicy historii Poznania podejmowali starania o upamiętnienie nieistniejących obecnie cmentarzy na terenie naszego miasta.

Radny Andrzej Rataj już 5 lat temu jesienią 2017 roku podął inicjatywę mającą na celu przekonanie władz do zorganizowania systemowych, całościowych i spójnych działań dotyczących około 120 miejsc, gdzie na obecnym obszarze Poznania istniały w przeszłości cmentarze. Udało mu się uzyskać wsparcie finansowe na te przedsięwzięcia z budżetu Miasta. W działania zaangażowały się jednostki miejskie, a przede wszystkim Wydział Kultury. Ponadto dofinansowanie zostało przekazane również z planów wydatków niektórych osiedli, na przykład: Stare Miasto, Antoninek-Zieliniec-Kobylepole, Krzyżowniki-Smochowice. Od lat działania w ramach inicjatywy społecznej prowadzi strona Cyfrowe Lapidarium Poznana (e-lapidarium.pl).

Dzięki wspólnym działaniom, często żmudnym i czasochłonnym, udało się dotychczas ustawić tablice Systemu Informacji Miejskiej lub inne instalacje na terenie Poznania w miejscach, gdzie w przeszłości były cmentarze, w tym: tablica w Parku Karola Marcinkowskiego (dawny cmentarz ewangelicki), tablica w Parku Karola Marcinkowskiego (dawny cmentarz prawosławny), tablica w Parku Karola Marcinkowskiego (dawny cmentarz rzymskokatolicki), tablica w Parku Izabeli i Jarogniewa Drwęskich (dawny cmentarz ewangelicki), tablica w Parku Gustawa Manitiusa (dawne dwa cmentarze ewangelickie), tablica przy wejściu na teren Międzynarodowych Targów Poznański od ulicy Grunwaldzkiej (dawne dwa cmentarze rzymskokatolickie), tablica przy Pomniku Armii Poznań na Wzgórzu Świętego Wojciecha (dawny cmentarz ewangelicki), tablica przy ulicy 3 Maja (dawny cmentarz żydowski).

Ponadto wkrótce zostaną ustawione zostaną kolejne tablice upamiętniające dawne cmentarze, w tym: tablica w Parku Jana Henryka Dąbrowskiego, obok Starego Browaru (dawny cmentarz ewangelicki), tablica w Parku Kosynierów (dawny cmentarz ewangelicki), tablica w Parku Górczyńskim (dawny cmentarz ewangelicki), tablica przy ulicy Romualda Traugutta (dawny cmentarz ewangelicki), tablica przy ulicy Jawornickiej (dawny cmentarz ewangelicki), tablica przy ulicy Głogowskiej (dawny cmentarz żydowski), tablica przy ulicy Za Bramką (dawny cmentarz rzymskokatolicki), tablica przy ulicy Winogrady (dawny cmentarz rzymskokatolicki), tablica przy ulicy Słupskiej (dawny cmentarz choleryczny). Planowane są również dalsze działania w tym zakresie. Andrzej Rataj ocenia zakres i rozwój tych przedsięwzięć jako pozytywny. Podkreśla jednocześnie, że pamięć o przeszłości to również pamięć o dawnych mieszkańcach i o miejscach ich spoczynku. Szacunek do miejsc pochówku osób różnych narodowości, wyznań, czy statusu społecznego odzwierciedla poziom kultury, tolerancji i wrażliwości wobec człowieka, przemijania, historii i dziedzictwa. Usystematyzowane, całościowe i spójne upamiętnienie nieistniejących obecnie cmentarzy w Poznaniu jest wyrazem szacunku wobec dawnych mieszkańców Poznania, a także wyrazem pamięci o wielokulturowej i wielonarodowościowej przeszłości i dziedzictwie Poznania.

W interpelacji Andrzej Rataj pyta jak oceniane są dotychczasowe działania dotyczące upamiętnienia nieistniejących obecnie cmentarzy na terenie Poznania, w tym jakie były największe problemy w tym zakresie. Interesują go także dalsze planowane działania ze strony Miasta Poznania oraz poprzez inicjatywy społeczne. Radny pyta również czy stworzony został oficjalny i usystematyzowany spis wszystkich znanych miejsc w Poznaniu, gdzie znajdowały się nieistniejące obecnie cmentarze. Porusza wreszcie kwestię finansowania dalszych działań dotyczące upamiętnienia nieistniejących cmentarzy.

Urząd Miasta w odpowiedzi informuje, że w 2020 r. zorganizowane zostały dwa spotkania robocze z udziałem przedstawicieli Miasta i strony społecznej, podczas których omówiono sprawy związane z koniecznością upamiętnienia miejsc spoczynku mieszkańców Poznania (dawnych cmentarzy), które obecnie są parkami lub zostały przeznaczone na cele inwestycyjne. Ustalono formę upamiętnienia w postaci tablic Systemu Informacji Miejskiej - zgodnych z wytycznymi Plastyka Miejskiego. Realizacją zajął się Wydział Kultury Urzędu Miasta. W ramach zadania budżetowego "Pamięć historyczna" wykonanych zostało kilkanaście tablic informacyjnych (SIM), a w trakcie przygotowywania jest kolejnych 12.

Trudność stanowi proces przygotowania poszczególnych tablic - konieczne jest opracowanie treści, wykonanie szaty graficznej z wykorzystaniem dobrej jakości archiwalnych zdjęć lub map, profesjonalne przetłumaczenie tekstu na języki obce, uzyskanie od zarządców terenu zgody i uzgodnienie optymalnego miejsca do umieszczenia tablicy.

Tablice SIM będą stawiane w kolejnych miejscach, natomiast przy ich lokalizacji konieczne jest uwzględnienie prowadzonych bądź planowanych prac remontowych w centrum Poznania - np. przy ul. Ogrodowej, w pobliżu kościoła ewangelicko-metodystycznego i wejścia do parku J.H. Dąbrowskiego. Ponadto, Wydział Kultury wraz z Usługami Komunalnymi chciałby wytyczyć i zaprojektować na terenie Cmentarza Miłostowo symboliczne miejsce pn. "Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy", w którym można by składać szczątki odnajdywane podczas prac inwestycyjnych oraz gromadzić fragmenty zabytkowych nagrobków w formie lapidarium.

Wydział Kultury nawiązał współpracę z autorem strony internetowej "Cyfrowe Lapidarium Poznania", któremu zlecono opracowanie treści poszczególnych tablic informacyjnych. W związku z określonym rozmiarem czcionki oraz ilością tekstu, który może być zamieszczony na tablicy, osoby zainteresowane pozyskaniem bardziej szczegółowych informacji mogą skorzystać z kodu QR, odsyłającego do strony internetowej. Ponadto sprawy związane z cmentarzami ewangelickimi konsultowane z duchownym ewangelickim i Stowarzyszeniem "Koimeterion", a zmarłymi wyznania mojżeszowego z Gminą Wyznaniową Żydowską.

Zaniedbane tereny dawnych cmentarzy systematycznie są porządkowane przez wolontariuszy, a rady poszczególnych Osiedli przeznaczają środki finansowe na oznakowanie tych miejsc. Docelowo spis wszystkich cmentarzy, w tym dawnych miejsc pochówku, zostanie utworzony w Systemie Informacji Przestrzennej na stronie internetowej ZGiKM GEOPOZ. Obecnie trwają prace nad nową przeglądarką, niemniej jednak wersja robocza spisu publikowana jest w formie tabelarycznej na stronie internetowej: Cmentarze Miasta Poznania - Cyfrowe Lapidarium Poznania.

Na kolejny rok budżetowy Wydział Kultury zaplanował 30.000 zł na wykonanie kolejnych tablic SIM o dawnych cmentarzach.

oprac. red.