Główną przyczyną powodzi występujących w Polsce są obfite opady deszczu. Wezbrania powodziowe mogą być wywołane również roztopami lub podpiętrzeniem wody przez zjawiska lodowe, wiatr lub inne przeszkody. Przeciwdziałaniu skutkom powodzi służą różne środki. Do środków technicznych należą monitorowanie, sygnalizacja i prognozowanie wezbrań oraz budownictwo wodne. W ramach budownictwa wodnego rozróżnia się ochronę przeciwpowodziową czynną i bierną. Ochrona czynna polega głównie na przechwytywaniu fali wezbraniowej za pomocą zbiorników, polderów oraz przez retencyjne przysposobienie dorzecza. Ochrona bierna polega na zabezpieczeniu terenów zalewowych przed skutkami powodzi i jest realizowana głównie poprzez regulację koryta rzeki oraz budowę wałów przeciwpowodziowych.
Głównym źródłem zagrożenia powodzią na terenie Poznania jest rzeka Warta. Z uwagi na czynną ochronę przeciwpowodziową realizowaną na Warcie w Jeziorsku i w rejonie Konina, na terenie miasta realizowana jest ochrona bierna poprzez system wałów przeciwpowodziowych.
Czym są wały przeciwpowodziowe?
Wał przeciwpowodziowy to sztuczna budowla ziemna będąca budowlą hydrotechniczną, budowaną w pewnym oddaleniu do koryta rzeki, na terenach nizinnych, szczególnie podatnych na powodzie, wykonana w formie ziemnego nasypu, której głównym celem jest ochrona terenów przed zalaniem wodą podczas powodzi. Zatrzymuje wodę w korycie rzeki i w międzywalu, kiedy jej poziom gwałtownie się podnosi (np. w czasie intensywnych opadów deszczu lub roztopów). Buduje się je wzdłuż rzek lub innych zbiorników wodnych, aby ograniczyć rozlewanie się wody poza naturalne koryto czy czaszę zbiornika. Można je porównać do muru ochronnego, który oddziela wodę od terenów zamieszkanych czy rolniczych i chroni je przed zniszczeniem.
Budowa wału
Wał przeciwpowodziowy ma zwykle kształt trapezowy - szeroka podstawa i łagodnie nachylone zbocza zwane skarpami, które dają stabilność i odporność na napór wody. Skarpa od strony rzeki nazywana jest odwodną, natomiast przeciwległa skarpa - odpowietrzną. Górną część nasypu zamyka korona wału. Najistotniejsze w zakresie konstrukcji wałów są stawiane im wymogi hydrotechniczne. Dotyczą one trwałości skarpy odwodnej, narażonej na erozję (uszkodzenie) w czasie przechodzenia fali, szczególnie ze spływem kry lodowej. Równie ważna jest szczelność i wytrzymałość korpusu wału na parcie wody oraz zabezpieczenie przed wzmożoną filtracją przez korpus i podłoże wału. Budowa wału uzależniona jest od okresu, w którym został wykonany.
Prace utrzymaniowe, czyli jak dbać o wały?
Wały wymagają regularnej konserwacji. Ich inspekcje przeprowadza się szczególnie po ulewach, wezbraniach i zimach. Nory zwierząt i ubytki w ziemi muszą być natychmiast uzupełniane. Trzeba regularnie kosić trawę i usuwać drzewa czy krzewy, których korzenie mogłyby osłabić strukturę. Często montuje się urządzenia pomiarowe do kontroli poziomu wód i ewentualnych przesiąków. Zaniedbanie konserwacji grozi przerwaniem wału, co może doprowadzić do katastrofalnych skutków.
Ochrona wałów przeciwpowodziowych, podobnie jak innych obiektów budowlanych, została uregulowana przepisami ustawy Prawo budowlane. Zgodnie z art. 62 ustawy wały objęte są obowiązkiem poddawania kontroli okresowej: co najmniej raz w roku polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego i co najmniej raz na 5 lat polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego i przydatności do użytkowania obiektu budowlanego, estetyki obiektu budowlanego oraz jego otoczenia.
Aby prawidłowo ocenić stan techniczny wału przeciwpowodziowego, należy przeprowadzić przegląd techniczny zgodnie z obowiązującymi przepisami, wytycznymi hydrotechnicznymi i dobrymi praktykami inżynierskimi.
Oto główne kryteria i etapy oceny:
- Korona wału - czy jest równa, nieosuwająca się, bez kolein i ubytków.
- Skarpy (górna i dolna) - ocena stabilności, obecność pęknięć, osuwisk, erozji, śladów zwierząt.
- Stopa wału i przedpole - szukanie przesiąków, wysięków, zapadlisk, kałuż (oznaki filtracji).
- Pokrywa roślinna - obecność trawy lub zakrzaczeń (zakrzaczenia i drzewa są niepożądane!).
Jeśli istnieją podejrzenia co do stanu technicznego należy wykonać badania:
- geotechniczne - odwierty, sondowania, próby wodoprzepuszczalności.
- Stabilności skarp - obliczenia wytrzymałościowe,
- Przepuszczalności wału - ocena materiałów, rdzenia i ewentualnych warstw filtracyjnych.
Wały w prawie polskim
Ponieważ wały pełnią kluczową rolę w biernej ochronie przed powodzią, ich stabilność i szczelność są chronione prawnie. Prawo wodne (art. 176) zabrania m.in.: przejeżdżania po wałach pojazdami i przepędzania zwierząt, uprawy ziemi i sadzenia drzew na wałach oraz w odległości mniejszej niż 3 m od ich stopy, kopania studni, rowów, dołów i budowania obiektów w odległości mniejszej niż 50 m od stopy wału oraz prowadzenia prac, które mogłyby naruszyć ich szczelność lub stabilność. Te zasady istnieją po to, by wały zachowały swoją funkcję i mogły chronić ludzi przed powodzią przez wiele lat.
Wały przeciwpowodziowe w Poznaniu
W stolicy Wielkopolski znajdują się 4 wały, które zabezpieczają miasto przed podtopieniami i powodziami. Zbudowane zostały one jeszcze przed I wojną światową. Obecnie ważna jest ich odpowiednia konserwacja i zachowanie, tak aby spełniały swoją rolę.Trzy z nich znajdują się po lewej stronie Warty (wały lewobrzeżne): Luboń-Dębina, Dębina, Bielniki. Natomiast jeden po prawej stronie (wał prawobrzeżny), na Zawadach.
