Korzenie Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza sięgają założonej w 1519 r. Akademii Lubrańskiego oraz powstałego w 1573 r. kolegium jezuickiego
Pierwszym rektorem założonej przez bpa poznańskiego Jana Lubrańskiego Akademii był Jan ze Stobnicy, drugim - Tomasz Bederman. Szkoła posiadała dwa wydziały: teologiczny i humanistyczny, nie miała jednak prawa nadawania tytułów naukowych. Rozkwit uczelni rozpoczął się wraz z przybyciem nowego dziekana wydziału humanistycznego - Krzysztofa Hegendorfera, który stworzył statut szkoły i wprowadził rewolucyjne metody nauczania (m.in. prowadzenie dyskusji, pisanie rozpraw). W 1535 r. rektorem uczelni został Grzegorz Snopek z Szamotuł - scholastyk związany z Akademią Krakowską. Pod wpływem nowego rektora i innych scholastyków z Krakowa, którzy metody renesansowe zastąpili średniowiecznymi, poziom szkoły znacznie się obniżył. Drugi rozkwit Akademia przeżyła w latach 1562-1570 za sprawą wykładowców związanych z kontrreformacją - Benedykta Herbesta z Krakowa i jego braci. W latach 70. XVI wieku znów podupadła, głównie za sprawą silnej konkurencji nowego kolegium jezuickiego. Od schyłku XVI w. kapituła poznańska czyniła starania o wznowienie prężnej działalności Akademii. W 1619 r. nadano szkole statut oparty na tym napisanym przez Hegendorfera. Efektem tego stało się częściowe uzależnienie uczelni od Akademii Krakowskiej (m.in. obsadzanie wszystkich katedr profesorami krakowskiej uczelni).
Kolegium jezuickie zostało drugą po Akademii Lubrańskiego szkołą o charakterze uczelni wyższej. Pierwszym rektorem został prof. Jakub Wujek. W kolegium wykładano m.in. matematykę, fizykę, filozofię, prawo, języki antyczne oraz współczesne. Jezuici próbowali przekształcić kolegium w uniwersytet, na co otrzymali zgodę papieża. Jednak ze względu na ostrą reakcję Akademii Krakowskiej, wg której dwa uniwersytety w Koronie stanowiłyby dla siebie konkurencję, została ona cofnięta. Mimo tego, na mocy przywileju królewskiego Zygmunta III Wazy z 1611 r., kolegium jezuickie zaistniało jako uniwersytet. Przywilej z 1611 r. został potwierdzony przez królów Jana Kazimierza i Jana III Sobieskiego.
W 1780 r. Komisja Edukacji Narodowej połączyła Akademię Lubrańskiego i kolegium jezuickie w Wojewódzką Szkołę Wydziałową. Dawny gmach Akademii oddano w 1784 r. na cele seminarium duchownego. Budynek kolegium stał się natomiast siedzibą władz zaborcy. W ręce polskie przeszedł ponownie w 1806 r. Na krótki czas stał się kwaterą Napoleona Bonaparte, a po kongresie wiedeńskim - siedzibą namiestnika Wielkiego Księstwa Poznańskiego, księcia Antoniego Henryka Radziwiłła. W 1830 r. gmach zajęły pruskie urzędy Prowincji Poznańskiej. Po odzyskaniu niepodległości stał się siedzibą Urzędu Wojewódzkiego, a po II wojnie światowej -kolejno: Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej, Prezydium Rady Narodowej Miasta Poznania i Urzędu Miasta Poznania.
Wyrastający z Akademii Lubrańskiego i kolegium jezuickiego Uniwersytet im. Adama Mickiewicza powstał w 1919 r. jako Wszechnica Piastowska. W 1920 r. nazwę uczelni przemianowano na Uniwersytet Poznański. Pierwszym rektorem został prof. Heliodor Święcicki. W 1939 r. uniwersytet został zamknięty przez okupantów i od listopada 1940 r. kontynuował działalność jako tajny Uniwersytet Ziem Zachodnich. Uniwersytet Poznański wznowił działalność po ustaniu działań wojennych w Poznaniu. Po kilku latach odłączono od uczelni kilka fakultetów, z których utworzono odrębne szkoły wyższe - Akademię Lekarską (Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu), Wyższą Szkołę Wychowania Fizycznego (Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu) oraz Wyższą Szkołę Rolniczą (Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu). W 1955 r. nazwę uczelni przemianowano na Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.